چکیده

نویسنده با توجه به نیم قرن سلطنت شاه طهماسب اول و تاثیر کارها و سیاست‌های وی بر گسترش و تعمیق تشیع در ایران به این بحث، پرداخته است. عدم پژوهش مستقل در مورد فعالیت‌ها و سیاست‌های فرهنگی وی، دیگر انگیزه این کار است. فعالیت‌های شاه طهماسب اول در اجرای احکام اسلامی، توجه به علماء، گسترش حوزه‌های علمیه، ایجاد نهضت تألیف و ترجمه کتب اسلامی عربی به فارسی و توجه به ساخت و تعمیر مساجد و زیارتگاه‌ها از مهم ترین کارهای شاه طهماسب اول در زمینه گسترش تشیع در ایران صفوی است.
پرسش اصلی تحقیق این است که؛ با توجه به دوران طولانی سلطنت طهماسب اول سهم وی و سیاست‌های او در گسترش و رواج تشیع چه بوده است؟
به لحاظ روش تحقیق این پژوهش نوعی تحقیق توصیفی – تحلیلی است.
منابع تحقیق استفاده از منابع دست اولی چون تذکره نوشته شاه طهماسب، خلاصه التواریخ نوشته قاضی میراحمد قمی، عالم آرای عباسی نوشته اسکندر بیک ترکمان، تاریخ جهان‌آرا نوشته قاضی احمد غفاری، تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب اول نوشته امیر محمود بن غیاث الدین خواندمیر و آثار علامه کرکی به این تحقیق قوت بخشیده است.
قلمرو تحقیق این تحقیق به سال های ۹۸۴- ۹۳۰ قمری یعنی تا پایان زمان حکومت شاه طهماسب اول و در گستره حکومت صفوی مربوط است.
پایان نامه در یک مقدمه و چهار فصل تدوین شده است. فصل اول به اوضاع سیاسی زمان شاه طهماسب اول پرداخته است. در فصل دوم تلاش شده به معرفی نحوه و گستره تعامل شاه طهماسب با علماء شیعه بپردازد. در فصل سوم به معرفی فعالیت‌های شاه طهماسب اول در گسترش حوزه‌های علمیه و تألیف و ترجمه کتب و در فصل چهارم به نقش شاه طهماسب اول در ایجاد اماکن مذهبی و موقوفات پرداخته شده است.
نویسنده در فصل اول به گزارش اختلافات داخلی و کشمکش بین بزرگان قزلباشان برای سهم گیری بیشتر از قدرت پرداخته و دلیل این اختلافات را در به سلطنت رسیدن شاه طهماسب اول در سنین کودکی دانسته است. روابط خارجی دولت بزرگ صفویه در زمان شاه طهماسب با دو همسایه سنی مذهب خود یعنی ازبکان و عثمانیان و توجه به دلایل روابط خصمانه بین آن ها و آثار این روابط بخش دوم این فصل می‌باشد که نویسنده به آن توجه کرده است. رویکرد دینی شاه طهماسب زاویه دیگری از زندگی اوست که در این پایان نامه به آن پرداخته شده است. جریان تغییر موضع دینی شاه طهماسب اول نسبت به امور عبادی و کارهای دیگر وی در این زمینه آخرین بخش فصل اول می باشد. تعامل علماء با حکومت صفوی در سه محور اساسی مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده سعی داشته در ابتدا رویکرد فقه شیعه نسبت به حکومت و همکاری علماء با آن را معرفی نماید.
در بخش های بعدی پایان نامه نویسنده انگیزه های علماء موافق و مخالف را پی جویی نموده و به نحوه تعامل شاه طهماسب با علماء پرداخته است. سعی در شناسایی و معرفی نقش علماء در حکومت و جریان های کلان مذهبی با بررسی شخصیت‌هایی چون شیخ نورالدین علی بن عبدالعال کرکی، حسین بن عبدالصمد الحارثی، شیخ علی بن کرکی و سید حسین بن حسن الموسوی العاملی الکرکی، دیگر گستره‌ای است که نویسنده به آن پرداخته است. هرچند نویسنده در عنوان دهی از عنوان «علماء مخالف» استفاده کرده است اما عالمانی که معرفی شده اند کسانی هستند که دعوت شاه را برای همکاری نپذیرفته اند. نقش شاه طهماسب اول در شکل‌گیری و گسترش حوزه های علمیه ایران از جمله کاشان، اصفهان و مشهد و ظهور عالمان بزرگی از ایران شد که اغلب از شاگردان محقق کرکی و دیگر بزرگان جبل عامل بوده اند، محور بعدی است که نویسنده سعی در معرفی آن داشته است.
تألیف و ترجمه کتب به واسطه حمایت های مالی و فرهنگی و گاهی درخواست شخص شاه در این دوره مورد توجه قرار گرفته است. نویسنده از تعدادی کتاب در فقه، عقائد،کلام، تفسیر و دیگر موضوعات نام می‌برد که به دستور یا به نام شاه نوشته شده است. در بخش ترجمه کتب نیز شخصیتی چون حسن زواره ای و کارهای وی مورد مطالعه قرار گرفته است.ایجاد و گسترش اماکن مذهبی مانند تعمیر و توسعه مساجد، ساخت و تعمیر امامزاده ها مانند تعمیر و توسعه حرم حضرت معصومه و شاه عبدالعظیم، طلاکاری گنبد امام رضا (ع)، ساخت ضریح طلا و مناره طلاکاری شده برای حرم رضوی، بخش نخست از فعالیت های شاه طهماسب در امور اماکن مذهبی را شامل شده است.
موقوفات بخش دیگری از این فصل است. شاه طهماسب اول در وقف برای عتبات عالیات، آستانه شاه عبدالعظیم، امامزاده حسین قزوین، وقف برای خاندان کرکی و دیگر موقوفات نیز اقداماتی داشته که از دید نویسنده دور نمانده و سعی در معرفی آن ها داشته است.