در طول دورۀ حضور ائمۀ معصومین از امام علی تا امام دوازدهم (عج)، شیعیان نیز مانند دیگر گروه‌های اسلامی، بنا به دلایل مختلف، به فرق گوناگونی تقسیم شده و انشعاباتی یافتند. ظهور و بروز چشمگیر فرق شیعی را میتوان پس از شهادت امام حسین دانست و ادامۀ تفرّق و فرقه فرقه شدنِ شیعیان را در زمان سایر امامان معصوم شاهدیم که البته این فرقه ها در دوره‌های دیگر امامان، بعضی مضمحل و نابود و یا کمرنگ میشدند و از آن طرف، فرق دیگری جان گرفته و به وجود می آمدند. زمان امام رضا، یکی از دوران هایی است که فعالیت فرق شیعی، هم از لحاظ کمیت و هم کیفیت به اوج خود رسیده بود. در این زمان شاهد فرق مختلف زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه و غالیان – که از دوره های قبل به این دوره رسیده بودند – و نیز فرقۀ نوظهور و خطرناک واقفیه – که در زمان خودِ آن حضرت، یعنی پس از شهادت امام موسی کاظم شکل گرفته بود – هستیم. ائمۀ معصومین در طول تاریخ حضور خود، تلاش های زیادی را برای هدایت منحرفانِ از راه اصلی، و نیز نیفتادن سایرین در دام انحراف انجام دادند. در این راستا امام رضا نیز تلاش های گسترده ای را انجام داد که بررسی این تلاش ها و در واقع نوع برخورد و تعامل و مناسبات امام در مقابل فرق مختلف شیعی، موضوع پژوهش حاضر میباشد. آن حضرت در برخورد با فرق مختلف شیعی، رفتار یکسانی نداشته و با فرق خطرناک واقفیه و غلات، شدیدترین برخورد و مبارزه، ولی در مقابل فرقۀ فطحیه برخورد ملایم و مداراگونه در پیش گرفته و رفتار آن حضرت در برابر زیدیه، حاکی از نوعی بی اعتنایی و بی طرفی همراه با نهی از قیام است که البته این تفاوت برخوردهای امام با فرق مختلف، ناشی از تفاوت این فرقه ها از جهات گوناگون مثل تفاوت آموزه ها و فعالیت ها و نیز میزان خطر آنان بوده است که سعی شده در ضمن پرداختن به چگونگی تعامل امام با این فرق، به این علل هم توجه شود.