مقدّمه‏: ‏‏با نظری اجمالی و کلّی به فقه اسلام، این نتیجۀ قطعی به دست می آید که فقه‏‎ ‎‏اسلامی فقهی است حکومتی؛ یعنی دارای احکامی است نظیر حدود، دیات و‏‎ ‎‏تعزیرات (در بعد قضایی)، خمس، زکات، انفال، جزیه و خراج (در بُعد‏‎ ‎‏مالی)، جهاد، صلح و معاهدات (در بُعد روابط بین الملل) و… که اجرای آنها‏‎ ‎‏جز در سایۀ تشکیل حکومتی اسلامی، امکان پذیر نیست.همچنانکه پیامبر‏‎ ‎‏اکرم(ص)، خود در اوّلین فرصت ممکن اقدام به تشکیل حکومت اسلامی و‏‎ ‎‏اجرای احکام نمود.‏ ‏‏پس از وفات پیامبر اکرم(ص) و تقسیم شدن امّت یکپارچۀ اسلامی به دو‏‎ ‎‏گروه اکثریت با عنوان «اهل سنّت» و اقلیّت با عنوان «شیعه»، ناچار فقه…

ـ زنان صحابی در جایگاه استادی پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) و نیاز جامعه اسلامی به احادیث آن بزرگوار که از آن به سنّت نیز تعبیر می شد، اصحابی که احادیث فراوانی از آن حضرت(ص) شنیده بودند، در جایگاه خاصی قرار گرفتند و حتی در دوره عمر که سختگیری خاصی نسبت به نقل و تدوین روایات معمول شده بود، از آنجا که او نقل روایات فقهی را اجازه می داد،(1) این جایگاه محفوظ ماند. در این میان زنان صحابی به ویژه آنانکه به واسطه موقعیت نسبی یا سببی خود روایات بیشتری از پیامبر اکرم(ص) شنیده بودند، مورد توجه خاص اصحاب…

مقدمه ظهور اسلام علاوه بر آنکه تحولی عظیم در جایگاه اجتماعی و حقوقی زنان پدید آورد، همچنین باعث ایجاد نقطه عطفی تاریخی در جایگاه فرهنگی آنان شد که یکی از مظاهر آن تحول در مسایل آموزش زنان بود. بررسی سیر این تحول به ویژه در نقاط آغازین آن به خوبی می تواند نقش دین اسلام و آورنده آن و نیز آموزه های دینی را در پدید آمدن این نقطه عطف تبیین نماید. تنها مقایسه کوتاهی میان تعداد انگشت شمار زنان فرهنگی عصر جاهلیت با حجم عظیم آنها پس از ظهور اسلام به بهترین وجه عظمت این تحول را نشان می…

چكیده: «البدایه و النهایه» كتابی مشهور در زمینۀ تاریخ اسلام است كه توسط ابن‌كثیر دمشقی (701ـ774ق) تألیف شده است. او به‌سبب تأثیرپذیری از شرایط زمانی، مكانی و به‌ویژه استادانی مانند ابن‌تیمیه، مواضعی ضدشیعی دارد. این پژوهش درصدد نقد تاریخ نگاری ابن‌كثیر در زمینه تشیع در كتاب مذكور، از طریق بررسی كلی روش‌ها و رویكردهای نگارنده است. متن پیش‌رو در قالب نقد سندی، محتوایی، و روشی تاریخ‌نگاری مؤلف، سامان یافته است. مهم‌ترین نقدها عبارتند از: تناقض‌های درونی؛ مخالفت با قرآن، سنت، و تاریخ؛ «گزینش و حذف»، «پذیرش و رد» متعصبانه. در تحلیل كلی، این نتیجه به‌دست می‌آید كه مؤلف، از یك‌سو،…

چکیده: ائمه شیعه(ع) به علت دارا بودن منصب امامت و نیز به سبب خویشاوندی با پیامبر گرامی(ص) همواره جایگاه قابل احترامی نزد شیعه داشته اند. به رغم تصور عمومی که تنها منبع درآمدی ائمه(ع)، وجوهات و بیت المال بوده، ایشان منابع مالی دیگری نیز داشته اند که از جمله این منابع، هدایا بوده است. بسیاری از افراد، هم از سوی جامعه شیعه و هم از ارادتمندان اهل سنت به اهل بیت(ع)، صله هایی برای ائمه(ع) می فرستادند که عموماً شامل هدایا، وصیت ها و نذرها می شد. ائمه(ع) عموماً این اموال را می پذیرفتند و از آنجا که پذیرفتن آنها…

چکیده: کتاب «نور الانوار» یکی از مجموعه کتاب‌هایی است که در دوران قاجاریه و از سوی یکی از روحانیون مقیم تهران نگارش شده است. این کتاب در مورد امام مهدی نگارش گردیده و یکی از منابع اصلی کتاب‌های پس از خود در این موضوع مانند مظهر الانوار شیخ ابوالحسن مرندی، علائم ظهور ناظم الاسلام کرمانی و وقایع الظهور عباسعلی گورتانی بوده است. در کنار وجوه قوت این کتاب، مطالبی در مورد نشانه‌های ظهور درج شده که بدون سند بوده و از اقوال شاذ و برداشت‌های اشتباه نشات گرفته است. از این‌رو، لازم است با بررسی و ریشه یابی مطالب این…

چکیده: موضوع این نوشتار، باز خوانی «غیبت نگاری امامیه، از نوبختی تا شیخ طوسی» است؛ عصری که غیبت نگاری امامیه، دوران مقدماتی خویش را پشت سر گذراند و در زمان شیخ طوسی به بالندگی رسید و از آن‌جا که دیدگاه امامیه در این زمینه پس از شیخ طوسی از روش ابداعی وی و پیشینیانش متأثر بوده است؛ بررسی آثار بعدی ضروری دیده نشد. در این مسیر، سعی شده است غیبت نگاری دوره مورد نظر، به دو دوره غیبت صغرا و پس از آن تقسیم شود و هر اثری در دوره زمانی خویش مورد ارزیابی قرار گیرد؛ چراکه بسیاری از این…

چکیده: پس از تشکیل اولین دولت شیعی، یعنی علویان طبرستان در ایران در قرن سوم هجری، دولت‌های بزرگ شیعی دیگری، همچون آل‌بویه، و فاطمیان و آل‌حمدان در قرن چهارم هجری شکل گرفت. این دولت‌ها، در گسترش تعالیم شیعه امامیه، اسماعیلیه و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی، به خصوص آشکار کردن مظاهر شیعه در ایران، عراق و شمال افریقا نقش غیرقابل انکاری ایفا کردند. در عین حال، این دولت‌ها با اینکه معاصر دولت عباسی بودند که در اوج ضعف خود بود، ولی هرگز نتوانستند امپراطوری بزرگ شیعی را به وجود آورند و همواره برای گسترش قلمرو خود با یکدیگر در رقابت…

چکیده: مذهب تشیع در بنگال هند، از اوایل قرن هفدهم میلادی، توسط ایرانی‌های مهاجر گسترش یافت. پادشاه مفول، شاه شجاع از نخستین حاکمان مستقل شیعی در بنگال بود: تشیع در عصر اکبر، جهانگیر و شاه جهان، به وسیله علما و رجال ایرانی در سراسر هند رونق گرفت. نخستین امپراتور مغولی شیعی در هند، ظهیرالدین محمد بابر، بود که به بنگال قدم نهاد. شایسته‌خان نیز آخرین حکم‌ران شیعه در بنگال به شمار می‌رشت. اطلاعات کمی از پیوند بین شیعه و ایرانیان از یک‌سو و حاکمان شیعی بنگالی از سوی دیگر وجود دارد و آثار زیادی در این زمینه منتشر نشده است؛…

چکیده: دیدگاهی وجود دارد مبنی بر اینکه منصبی کلیدی با عنوان بابیت ائمه (ع) در عصر حضور و غیبت صغرا وجود داشته و افرادی به عنوان ابواب معرفی می‌شدند. هرچند از عصر غیبت صغرا تعدادی از مؤلفان امامی و نصیری فهرستی از باب‌های معصومان مطرح کرده‌اند، اما بهترین و جامع‌ترین تبیین نظریه باب‌ها از دیدگاه امامیه را، در عصر حاضر، جواد سلیمانی در کتاب رازداران حریم اهل بیت (ع) به دست داده است. حال آنکه این نظریه نیاز به نقد استنادی و محتوایی دارد که در این تحقیق تمرکز بر نقد محتوایی است. به این ترتیب به این پرسش پاسخ…

چکیده: اصطلاح «امامیه» پیش از غیبت صغری، به بخش مهمی از مسلمانان شیعی اطلاق می‌شده است. هرچند اصطلاح رافضه به‌عنوان اصطلاح رقیب، به اصرار نویسندگان مخالف امامیه، کاربرد بیشتری یافته است. در دوران ائمه(علیهم السلام) واژه‌ امامیه، اصطلاحی عام برای فرقه‌هایی بود که قائل به نص در امامت بودند، اما همزمان با غیبت صغری و پس از آن، اصطلاح امامیه به‌طور ویژه به اثنی‌عشریان اختصاص یافت، در‌حالی‌که این سیر مطالعاتی و این برداشت در میان تاریخ‌پژوهان مغفول مانده است؛ بنابراین اینکه در چه دوره‌هایی برخی از شیعیان بدین نام خوانده شده‌اند و مصادیق آنها در هر دوره چه افرادی بوده‌اند،…

چکیده: شیعیان در نسب‌نگاری عمومی نقشی برجسته داشتند و از پیشروان این علم بودند. آنان با استفاده از منابع شفاهی چون نقل از نسب‌دانان نخستین و گفتگو با عالمان و شیوخ قبایل و نیز منابع مکتوب چون کتب پیشینیان، کتیبه‌ها و سنگ قبر‌ها، به ثبت انساب اقدام کردند. نوشته‌های نسب‌نگاران شیعی به ویژه ابن کلبی از منابع اصلی نسب‌نگاران بعدی اعم از شیعه و سنی بوده است. همچنین کتاب الاکلیل همدانی که نوآوری خاصی در استفاده از منابع دست اول چون کتیبه‌ها و سنگ قبر‌ها در انساب نگاری دارد از این دست آثار است. این نوشتار ضمن بررسی تألیفات مهم…