مقالات

تحلیل تاریخی آیین عرس مزارات مشهور در شهر لاهور
چکیده صوفیان از قرن پنجم، در شهر لاهور مانند سایر شهرهای شبه قاره هند، مورد احترام مذاهب، مسالک و فرقه های مختلف قرار گرفتند. ازاین رو، ساخت مراقد و رفتن به مزارات آنها، امری مطلوب بوده است. هرساله مجالس باشکوه در روزهای تولد و یا وفات صوفیان با اسم بزرگداشت آنان برگزار می شوند که آن را به اصطلاح مردم شبه قاره هند، «عرس» می گویند. امروزه، برگزاری آیین عرس مزارات مشهور لاهور، به عنوان یک فرهنگ شکل گرفته است. این نوشتار، در صدد است با روش توصیفی تحلیلی و میدانی، به این پرسش پاسخ دهد که چه تحلیل تاریخی…
ادامه مطلب »
نقد شاخص های ارتباط میان تشیع و تصوف از دیدگاه محمد عابد الجابری
چکیده محمد عابد الجابری (۱۹۳۶-۲۰۱۰) از اندیشمندان معاصر عرب است که سهمی ویژه در تحول فهم و برداشت از تاریخ اسلام دارد. شیعه شناسی جابری حاصل پژوهش هایش درباره تشیع است که در آثار او پراکنده است. این نوشتار در صدد پاسخ به این پرسش اصلی است که: شاخص های ارتباط میان تشیع و تصوف از دیدگاه جابری چیست؟ هدف پژوهش حاضر بیان دیدگاه جابری درباره یکی بودن عوامل پیدایش تشیع و تصوف، و نیز یکی بودن آموزه های تشیع و تصوف است. در ادامه به نقد دیدگاه جابری می پردازیم. روش پژوهش حاضر توصیف دیدگاه جابری در زمینه ارتباط…
ادامه مطلب »
شاخصه های معنایی ولایت تکوینی در اندیشه متفکران معاصر شیعی
چکیده علی رغم وجود برخی مفاهیم و آموزه های شیعی مندرج در «ولایت تکوینی» همچون معجزات، کرامات، علم غیب و دیگر شئون خاص امام در هستی، این اصطلاح در تاریخ و کلام شیعه نوظهور است. لذا برای یافتن جایگاه این آموزه در تفکر کلامی شیعه، بررسی تاریخ اندیشه ولایت تکوینی و سیر تطور آن ضروری است. از آنجا که مرحله نخست در مطالعات تاریخ اندیشه تعریف موضوع پژوهش است، در بررسی تاریخ اندیشه ولایت تکوینی نیز دست یابی به تعریفی جامع از این اندیشه برای آغاز کار الزامی است. در این مقاله با واکاوی اصطلاح «ولایت تکوینی» در ادبیات معاصر…
ادامه مطلب »
مشروعیت رابطه تقریب مذاهب با حقایق دینی با استناد به قرآن
چکیده اندیشه تقریب بین مصلحان مذاهب اسلامی بیش از یک قرن است در محافل علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جوامع اسلامی به شکل یک نیاز ضروری در جهان اسلام مطرح است. هدف از این نوشتار تبیین مشروعیت رابطه اندیشه تقریب مذاهب با واقعیت و حقایق دینی است. اندیشه تقریب با استناد به آیات قرآن کریم می تواند برای رسیدن به واقعیات و حقایق دینی برای پیروان مذاهب اسلامی یک طریق مشروع و مناسب باشد؛ از این رو با بهره گیری از روش اسنادی و کتابخانه ای با رویکرد توصیفی تحلیلی، ابتدا آیاتی که به طور خاص ظهور در مسئله دارند…
ادامه مطلب »
متکلمان امامی عصر امام صادق‌ «علیه السلام» و مسئله صفات خداوند
مسئله صفات خداوند، رابطه ذات خداوند با صفاتش، حدوث و قدم صفات، تشبیه و تجسیم از مهم‌ترین و کهن‌ترین مباحث تاریخ کلام اسلامی است. نخستین نظریات در این باره در نیمه نخست قرن دوم و به طور خاص در حلقه‌های متکلمان امامی مطرح شده است. این نظریات را می‌توان به چهار دسته اصلی طبقه‌بندی کرد: نظر زرارة بن اعین و خاندان او که حادث شمردن برخی صفات فعل خداوند به وی نسبت داده شده؛ نظر مؤمن الطاق که علم را صفتی حادث می‌دانست؛ نظر هشام بن سالم که اهل تشبیه دانسته شده؛ نظر هشام بن حکم که متهم به تجسیم…
ادامه مطلب »
بررسی کتاب تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری
چکیده با توجه به اهداف و انگیزه های شکل گیری پدیده «استشراق» و بیگانگی شرق شناسان با فرهنگ اسلامی و منابع تاریخ اسلام، نقد و بررسی آثار شرق شناسی و پالودن آنها از اشتباهات غرض ورزانه و ناآگانه، لازم و ضروری است. کتاب تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری اثر شرق شناس سویسی جناب آدام متز، به رغم اهمیت و جایگاه رفیع خود در تاریخ نگاری اسلامی، کمتر مورد بررسی انتقادی قرار گرفته است. بررسی محتوایی، ساختاری و سندی کتاب مذکور می تواند راه گشای بسیاری از ناگشوده ها در آن باشد. کتاب آدام متز در سه حوزه محتوا، ساختار…
ادامه مطلب »
روش‌شناسی حل تعارض در آثار امام خمینی(ره)
گزینش سخنان امام(ره) چه در زمان حیات ایشان و چه پس از آن، به منظور بهره ‌برداری‌های خاص، امری معمول بوده است. این امر کم کم از حد تابلو نوشته ‌ها فراتر رفته، به درون روزنامه ‌ها و مجلات علمی، نیمه علمی و غیر علمی کشیده شد و حتی به این مقدار نیز بسنده نشد و به درون کتب علمی ـ فقهی که در زمینه اندیشه سیاسی امام تألیف شده است، نیز راه یافت. هدف اصلی این مقاله کوتاه، پاسخ به این سؤال مهم است که: در هنگام تعارض آثار و عبارات امام(ره) برای حل آن چه روشی را باید در…
ادامه مطلب »
رگه هایی از رای گرایی در اندیشه و عملکرد اجتهادی زراره بن اعین
چکیده زراره بن اعین فقیه، متکلم و محدث امامی، یکی از شخصیت های جریان ساز کوفه در سده دوم است. وی در عرصه های گوناگون فقهی، کلامی و حدیثی فعالیت های چشمگیری در میان امامیه داشته است. هرچند او از نظر رجالی و حدیثی شخصیتی شناخته شده است، اما عملکرد اجتهادی وی تاکنون به دلایل مختلفی تبیین نشده است. نوشته حاضر در صدد است اندیشه ها و عملکرد اجتهادی زراره را با روش تحلیل گزاره های رجالی و حدیثی متعلق به وی با نگاهی بسترشناسانه و با توجه به نوع پرسش هایی که وی مطرح کرده است تبیین کند تا…
ادامه مطلب »
تقابل علی (ع) و معاویه در روایت های عثمانیه و ابن تیمیه: مطالعه ای مقایسه ای
چکیده ظهور اندیشه عثمانیه و نفوذ و گسترش آن در همه دانش های اسلامی از جمله تاریخ به شکل گیری مکتب تاریخ نگاری عثمانیه انجامید. ابن تیمیه عالم سنی سده هفتمی یکی از متاثران از اندیشه و مکتب عثمانیه بود که البته درباره شماری از رویدادهای تاریخ صدر اسلام صاحب دیدگاه های خاص خود است. این مقاله که با روش مقایسه ای نگاشته شده، به دنبال آن است که با استقصای موارد تمایز و تشابه میان تاریخ نگاری عثمانیه و ابن تیمیه در موضوع تقابل علی (ع) و معاویه، به شناخت عمیق تر از گرایش های آنان دست یابد. نتایج…
ادامه مطلب »
تطور تاریخی مفهوم «اهل البیت» از قرن اول تا هفتم هجری قمری
چکیده تعبیر «اهل البیت» یکی از تعابیر کلیدی در شناخت آموزه های شیعی است. این تعبیر در طول تاریخ دچار تطور مفهومی شده است. علت این تطور تاثیر کارکردهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن در حوادث تاریخی است. در نوشتار حاضر، تطور مفهومی این تعبیر در هفت قرن نخست هجری و در چهار دوره نبوی، خلفای راشدین، خلافت اموی و خلافت عباسیان بررسی می شود. به نظر می رسد در تمام دوره ها مفهوم «اهل البیت» میان معنای لغوی، قبیله ای، عقیدتی و دینی داد و ستد می شده است. سرانجام، در قرن هفتم هجری مفهوم حقیقی «اهل البیت» در…
ادامه مطلب »
نخستین جریان انتقادی حدیث شیعه
چکیده در میان نگرش‌های گوناگونی که نسبت به حدیث وجود دارد، نگرش انتقادی به معنای نقد متون حدیثی بر اساس معیارهای مشخص در میان شیعه کمتر مورد توجه بوده است. شاید یکی از دلایل آن بی‌اطلاعی از وجود تاریخی این نگرش در دوران ائمه(ع) باشد؛ اما می‌توان در میان اصحاب ائمه(ع) نخستین جریان انتقادی را شناسایی کرد که به میراث مکتوب حدیثی با دیدۀ تردید ‌نگریسته‌اند و به پالایش آن دست یازیده‌اند. در این پژوهش برآنیم تا با روش تاریخی-روایی چرایی و چگونگی ظهور این جریان انتقادی حدیث شیعی را تحلیل نماییم و نحوۀ تعامل این جریان را با روایات…
ادامه مطلب »
کاوشی در مهدویت نگاری سیدهاشم بحرانی با محوریت کتاب «حلیه الابرار»
چکیده کتاب «حلیه الابرار» پیرامون سیره معصومان(ع) به قلم محدث قرن 11 و 12 امامیه، سید هاشم بحرانی است. این کتاب به دلیل شباهت فراوان به کتاب «بحارالانوار»، در بخش تاریخ زندگانی ائمه، جایگاهی همانند آن کتاب را داراست. بخش پایانی کتاب در مجلد پنجم، حاوی روایات مهدویت است. با این که بحرانی در زمینه مهدویت سه کتاب مستقل نوشته است؛ حلیه الابرار جامعیت کم نظیری در موضوعات مختلف مهدویت داشته است. مطالعه مهدویت نگاری بحرانی موجب آگاهی بیش تر از تفکرات مهدوی اخباریان در دوره صفویه – عصر احیای مجدد اخباری گری می شود و همچنین شناسایی ویژگی های…
ادامه مطلب »