چکیده

اصطلاح «رافضه» در سده های نخستین بسیار به کار رفته است. این عنوان برای شناساندن گروه های شیعی در سده نخست بوده و با گذر زمان در سده های دوم و سوم فراگیر شده است. درباره این اصطلاح داوری های گوناگون، و گاه متضاد، شده است. معنای اصلی این اصطلاح با گذر زمان دچار تطور شده و معانی دیگری به آن افزوده شده است. پرسش اصلی این است که: عنوان «رافضه» در سه سده نخست چه سیر معنایی ای داشته و نخستین کاربردش چه بوده است؟ فرضیه اصلی این است که معنای اصلی «رفض»، ناروا شمردن خلافت شیخین بوده که رفته رفته دچار تطور در معنا و مفهوم شده است. این نوشتار روش های توصیفی تحلیلی و چندرشته ای را به کار برده و از روش های گوناگون فرقه شناسی، تاریخی، حدیثی و رجالی بهره برده است. کوشیدیم دیدگاه های گوناگون را بررسی کنیم و توانایی سنجش میانشان را فراهم آوریم. دستاورد این مقاله این است که رافضه در چارچوب عنوان فرقه ای برای بدنامی شیعیان در سده نخست شکل گرفته و در سده های پسین گسترش یافته و دستاویزی برای واپس زنی آنها بوده است.